Alles over statines

Wat doen ze, bijwerkingen en indianenverhalen

Statines staan in de top 10 van meest gebruikte medicijnen in Nederland. Maar wat doen ze eigenlijk precies? Is het wel nodig om ze te slikken als je cholesterolwaarde goed is? En klopt alles wel wat je op internet over statines leest? In dit artikel wordt een en ander op een rijtje gezet. Met een aantal praktische tips van en voor ervaringsdeskundigen.

Wat zijn statines?

Statines zijn medicijnen die worden gebruikt om het cholesterolgehalte in het bloed te verlagen. Ze worden voornamelijk voorgeschreven aan mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, zoals mensen die eerder een hartaanval of beroerte hebben gehad. Een te hoog cholesterolgehalte, vooral van het “slechte” LDL-cholesterol, kan leiden tot de vorming van plaques in de bloedvaten. Deze plaques vernauwen de bloedvaten, waardoor het risico op hart- en vaatproblemen toeneemt.

De term statines verwijst naar de namen van de verschillende soorten cholesterolverlagers, die allemaal op ‘statine’ eindigen. In Nederland zijn simvastatine en atorvastatine de meest gebruikte statines. Daarnaast worden ook pravastatine, fluvastatine en rosuvastatine gebruikt.

Hoe werken statines?

Statines remmen een enzym in de lever dat verantwoordelijk is voor de aanmaak van cholesterol. Dit enzym, genaamd HMG-CoA-reductase, speelt een cruciale rol in de cholesterolproductie. Door dit enzym te blokkeren, verlaagt het medicijn de hoeveelheid LDL-cholesterol in het bloed en kan het ook het ‘goede’ HDL-cholesterol licht verhogen.
Daarnaast hebben statines ontstekingsremmende eigenschappen, en kunnen ze helpen bij het stabiliseren van bestaande plaques in de bloedvaten. Statines en PSCK-9 medicijnen versterken de bloedwand over de plaque heen, zodat de plaque minder snel openbreekt en voor een infarct kan zorgen.

Wanneer worden statines voorgeschreven?

Statines worden vooral voorgeschreven aan mensen met:

• verhoogd LDL-cholesterol
• een voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten (zoals een hartinfarct of beroerte)
• diabetes, vooral als er andere risicofactoren aanwezig zijn
• familiaire hypercholesterolemie (FH; een erfelijke aanleg voor een hoog cholesterolgehalte)

Bijwerkingen

Als je het over statines hebt, dan moet je het ook over bijwerkingen hebben. Relatief veel mensen klagen over bijwerkingen, en dan met name over spierpijn en spierkrampen. Dit brengt mensen er soms toe om te willen stoppen met deze medicijnen. Doe dit echter nooit zonder overleg met je arts! Soms kan het helpen om over te stappen op een andere statine. Een optie die, in zeldzame gevallen, ook weleens gebruikt wordt is om een lagere dosering voor te schrijven, of om het middel bijvoorbeeld om de dag te gebruiken. Maar ook hier geldt uiteraard: altijd in overleg met je arts.

Als statines echt niet goed verdragen worden, kunnen er soms alternatieve cholesterolverlagers worden voorgeschreven, zoals:

• Ezetimib; dit vermindert de opname van cholesterol in de darmen
• PCSK9-remmers; een injecteerbare optie die het LDL-cholesterol sterk verlaagt
• Bempedoïnezuur; een nieuwere orale optie met minder kans op spierklachten

Deze middelen worden niet zomaar voorgeschreven. Ezetimib wordt over het algemeen naast een statine voorgeschreven wanneer een maximale dosering van de statine onvoldoende effect op de LDL-cholesterolwaarde heeft. Dit middel werkt overigens alleen LDL-verlagend en doet niets voor de versteviging van plaques.

Ook aan PCSK9-remmers zijn voorwaarden verbonden. Deze kunnen worden gecombineerd met een statine en/of ezetimib in maximale (verdraagzame) dosering om alsnog de streefwaarde te behalen. Wanneer statines niet worden verdragen, kan een PCSK9-remmer ook als monotherapie worden toegepast (d.w.z. dat het als enkel geneesmiddel wordt voorgeschreven). Echter, een PCSK9-remmer wordt pas voorgeschreven en vergoed wanneer de patiënt minimaal drie verschillende statines heeft geprobeerd en deze niet verdraagt. Het is namelijk een vrij duur middel. Zo is er nog een aantal andere voorwaarden voordat er een PCSK9-remmer wordt voorgeschreven.
Tot slot nog een andere kanttekening: soms worden spierklachten ten onrechte toegeschreven aan de statines. Er kunnen ook andere oorzaken zijn, zoals bijvoorbeeld een vitamine D3 tekort.

Vitamine D3

Veel vrouwen boven de 50 jaar hebben een tekort aan vitamine D3. Voor hen is het sowieso het advies van de Gezondheidsraad om vanaf 50 jaar extra vitamine D3- in te nemen. Voor mannen is dit advies vanaf 70 jaar. Dit kan ook de spierpijn van de statines verminderen.

Magnesiumcitraat

Magnesiumcitraat kan ook helpen om de spierkrampen te verminderen. Veel statineslikkers hebben hier baat bij. Let op: het gaat hierbij specifiek om magnesiumcitraat (en dus niet om bijvoorbeeld magnesiumbisglycinaat). Magnesiumcitraat heeft ook een rustgevende werking, daarom is het aan te bevelen om dit ’s avonds in te nemen.

Statines bij een ‘goede’ cholesterolwaarde

Er heerst soms wat onbegrip bij patiënten die statines moeten slikken terwijl hun cholesterolwaarden goed zijn. Het is goed om je te realiseren dat de streefwaardes voor mensen met een verhoogd risico strenger zijn. Daarnaast hebben statines ook een ontstekingsremmend effect, wat ook een reden kan zijn om ze preventief voor te schrijven.

Statines als preventieve bescherming bij hoog risico

Statines worden dus niet alleen voorgeschreven om het cholesterolgehalte te verlagen, maar ook om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen. Bijvoorbeeld voor mensen met een verhoogd risico. Statines kunnen voor hen extra bescherming bieden. Dit is afhankelijk van de risicobeoordeling van de arts, waarbij dus niet alleen de cholesterolwaarden, maar ook bijvoorbeeld leeftijd, geslacht, leefstijl (roken), bloeddruk en familiegeschiedenis worden meegenomen.

Ontstekingsremmende effecten

Statines hebben naast het verlagen van cholesterol ook een ontstekingsremmend effect. Chronische ontstekingen in de vaatwanden kunnen leiden tot de vorming van plaques, zelfs als het cholesterolniveau op het eerste gezicht niet problematisch lijkt. Door statines te gebruiken, wordt de kans op instabiele plaques en vaatproblemen kleiner. Hier moet wel bij vermeld worden dat dit ontstekingsremmende effect niet bij alle patiënten dezelfde impact heeft, en dat hier nog onderzoek naar gedaan wordt.

Rode gist

Rode gist rijst is een traditioneel Chinees fermentatieproduct dat de stof monacoline K bevat, chemisch identiek aan lovastatine, een veelgebruikte statine. Het wordt soms gebruikt als natuurlijk alternatief om het cholesterolgehalte te verlagen. Bijvoorbeeld omdat iemand (te)veel bijwerkingen van de statines ervaart. Uit onderzoek is gebleken dat rode gist rijst het LDL-cholesterol kan verlagen. Het slikken van rode gist is echter niet zonder risico’s. De monacolines in rode gist rijst kunnen namelijk vergelijkbare bijwerkingen veroorzaken als synthetische statines. Bovendien kunnen er interacties optreden met andere medicijnen. Een ander probleem is dat van rode gist tabletten lang niet altijd bekend welke hoeveelheid monacoline K erin zit. Overweeg je om rode gist te gaan slikken, doe dit daarom altijd in overleg met je arts.

Pas op met wat je leest!

Over statines wordt veel gepraat, op internet, in lotgenotengroepen. Daarbij worden soms onjuistheden verkondigd. In dit soort groepen hoor je weleens mensen beweren dat ze zijn gestopt met statines omdat hun cholesterolwaarde goed is. Daarbij verliezen ze uit het oog dat er voor risicogroepen andere normen gelden dan voor het algemene publiek. Ook wordt er soms aangeraden om rode gist te gaan slikken. Het risico van dit soort openlijk geventileerde meningen en adviezen is dat mensen zelf gaan dokteren. En dat is niet zonder risico! Een arts die statines voorschrijft, doet dit op basis van de individuele risicofactoren. Die dus per persoon verschillend zijn.

Geloof niet alles wat je op internet leest!
Iedere patiënt, iedere aandoening en iedere behandeling is anders.
En vaak is er meer mogelijk dan je denkt.

Praktische tips voor statineslikkers

• Heb je veel last van bijwerkingen door de statines? Bespreek dit dan met je arts. Het switchen naar een andere statine kan bijwerkingen verminderen.
• Heb je veel last van spierpijn door de statines? Vitamine D3 en/of magnesiumcitraat kunnen je klachten verminderen.
• Let op je leefstijl. Op de website van Hart in Shape en in de Hart in Shape community zijn veel tips voor een hartgezonde leefstijl te vinden.
• Pas op met wat je leest! Hou in gedachten dat statines worden voorgeschreven op basis van individuele risicofactoren. Wat voor iemand anders geldt, hoeft voor jou niet te gelden.
• Laat je niet gek maken! Slik jij statines en heb je helemaal geen last van bijwerkingen? Dat kan ook gewoon.
• Stop nooit zelf met medicijnen en switch ook niet op eigen houtje naar bijvoorbeeld rode gist. Doe dit altijd in overleg met je arts.

Tekst: Annemiek Hutten / Het Vrouwenhart Spreekt en Maxine Bosman / Hart in Shape
Afbeelding: Freepik 

*Deze tekst is bedoeld om een korte en leesbare uitleg te geven over statines, en is nadrukkelijk níet als medisch advies bedoeld. Neem voor vragen over uw individuele situatie altijd contact op met uw behandelend arts.