Cholesterol: Wat is het en waarom is het belangrijk?
Gezondheidsvoordelen:
Verbetert de hersenfunctie, ondersteunt de productie van hormonen, bevordert de opname van vetoplosbare vitamines, is een bron van energie, draagt bij aan de celstructuur, kan de cholesterolbalans verbeteren.
Goed voor:
Hart, hersenen, lever, huid, nieren, ogen.
Cholesterol is een vetachtige stof die een essentiële bouwstof voor cellen in je lichaam vormt. Hoewel cholesterol vaak een slechte reputatie heeft, heeft je lichaam cholesterol nodig voor verschillende belangrijke functies. Het speelt een cruciale rol bij de aanmaak van hormonen, vitamine D en galzuren die helpen bij de vertering van vetten.
Waar komt cholesterol vandaan?
Het interessante is dat je lichaam zelf het meeste cholesterol aanmaakt dat het nodig heeft. De lever produceert ongeveer 80% van al het cholesterol, terwijl slechts 20% uit voeding komt. Dierlijke producten zoals vlees, eieren en zuivel bevatten van nature cholesterol. Plantaardige producten bevatten geen cholesterol, maar sommige kunnen wel de aanmaak van cholesterol in je lichaam beïnvloeden.
Verschillende soorten cholesterol
Je hebt waarschijnlijk gehoord over “goed” en “slecht” cholesterol. Deze termen verwijzen naar de transporteiwitten die cholesterol door je bloedbaan vervoeren:
- HDL-cholesterol (Hoge Dichtheid Lipoproteïne): Dit wordt vaak goed cholesterol genoemd omdat het overtollig cholesterol uit je weefsels ophaalt en terug naar de lever transporteert.
- LDL-cholesterol (Lage Dichtheid Lipoproteïne): Dit staat bekend als slecht cholesterol omdat een verhoogde concentratie kan leiden tot ophoping in je bloedvaten.
- Triglyceriden: Dit zijn geen cholesterol maar andere vetten in je bloed die samen met cholesterol worden gemeten.
Wanneer je arts het over je cholesterolgehalte heeft, bedoelt deze meestal de concentratie cholesterol in je bloed, uitgedrukt in millimol per liter (mmol/l). Het totaal cholesterol is de optelsom van je HDL, LDL en een deel van je triglyceriden.
Een gezond cholesterolgehalte draagt bij aan een lager risico op hart- en vaatziekten, terwijl een te hoog cholesterol juist kan leiden tot een groter risico op deze aandoeningen.
Dit bestanddeel krijg je binnen door voedingsmiddelen te eten zoals:
eieren, lever, schelpdieren
Cholesterol: Wat is het en waarom is het belangrijk? - Veelgestelde Vragen
Is cholesterol erfelijk?
Cholesterol erfelijk belast zijn komt voor bij een aandoening genaamd familiaire hypercholesterolemie. Dit is een erfelijke aandoening waarbij het menselijk lichaam moeite heeft om LDL-cholesterol uit het bloed te verwijderen. Hierdoor heb je al vanaf jonge leeftijd een verhoogd cholesterolgehalte. Deze aandoening komt bij ongeveer 1 op de 250 mensen voor. Bij polygenetische hypercholesterolemie spelen meerdere genen en leefstijlfactoren samen een rol bij het ontstaan van verhoogd cholesterol.
Hoeveel cholesterol heeft het lichaam nodig?
Je lichaam nodig heeft dagelijks ongeveer 1,1 gram cholesterol, waarvan het grootste deel (ongeveer 0,9 gram) door je lever zelf wordt aangemaakt. Het cholesterol nodig is als bouwstof voor lichaamscellen en voor de aanmaak van hormonen, galzuren en vitamine D. Voor deze functies zorgt je lichaam voor de juiste hoeveelheid cholesterol in je bloed. Extra cholesterol uit voeding is daarom voor de meeste mensen niet noodzakelijk voor een goede gezondheid.
Wat is het verschil tussen LDL en HDL cholesterol?
LDL cholesterol (Lage Dichtheid Lipoproteïne) wordt ook wel slecht cholesterol genoemd omdat het cholesterol naar je weefsels transporteert en bij te hoge waarden kan ophopen in je bloedvaten. HDL cholesterol (hoge dichtheid lipoproteïne) of goed cholesterol doet het tegenovergestelde: het haalt cholesterol vanuit cellen op en brengt het terug naar de lever voor afbraak. Een hoog HDL-gehalte werkt beschermend tegen hart- en vaatziekten.
Welke voedingsmiddelen verlagen cholesterol?
Cholesterol in voedingsmiddelen heeft minder invloed dan vroeger gedacht. Voor het verlagen van je cholesterol kun je beter focussen op:
- Producten rijk aan oplosbare vezels zoals havermout, bruine bonen en andere peulvruchten
- Voeding rijk aan onverzadigde vetten zoals noten, plantaardige oliën en vette vis
- Speciale margarines met plantensterolen
- Voldoende fruit per dag (2-3 stuks)
- Magere melkproducten in plaats van volle varianten
Hoe vaak moet je je cholesterol laten controleren?
De frequentie waarmee je je cholesterolgehalte zou moeten laten controleren, hangt af van je persoonlijke risicofactoren. Bij een hoog risico (zoals familiaire hypercholesterolemie, hoge bloeddruk of een voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten) wordt vaak jaarlijkse controle geadviseerd. Voor mensen zonder deze risicofactoren kan eens per 5 jaar voldoende zijn. Vanaf 40 jaar is het sowieso verstandig om regelmatig je cholesterol en triglyceriden te laten controleren.
Wat is een gezond cholesterolgehalte?
Een gezond totaal cholesterol ligt onder de 5,0 mmol/l. Voor LDL-cholesterol (het slechte cholesterol) is een waarde onder 3,0 mmol/l wenselijk, terwijl voor HDL-cholesterol (het goede cholesterol) geldt: hoe hoger, hoe beter, maar minimaal 1,0 mmol/l voor mannen en 1,2 mmol/l voor vrouwen. De hoeveelheid triglyceriden zou lager moeten zijn dan 1,7 mmol/l. Bij hart- en vaatziekten worden vaak strengere streefwaarden gehanteerd.
Heeft koffie invloed op cholesterol?
Gewone koffie die gefilterd is met een papieren filter heeft weinig effect op je cholesterolwaarden. Ongefilterde koffie zoals espresso, cafetière-koffie of Turkse koffie bevat echter cafestol en kahweol, stoffen die de lever stimuleren om meer cholesterol aan te maken. Dagelijks 5-6 koppen ongefilterde koffie kan je LDL-cholesterol met gemiddeld 0,5 mmol/l verhogen. Bij mensen met verhoogd cholesterol is het daarom verstandig om te kiezen voor gefilterde koffie.
Wat is het effect van statines op cholesterol?
Statines zijn cholesterolverlagende medicijnen die de aanmaak van cholesterol in de lever remmen. Ze kunnen je LDL-cholesterol met 20-50% verlagen, afhankelijk van het type en de dosering. Dit leidt tot een lager risico op hart- en vaatziekten, vooral bij mensen met een hoger risico door andere factoren. Statines hebben soms bijwerkingen zoals spierpijn of leverafwijkingen. Ze worden vaak voorgeschreven in combinatie met een gecombineerde leefstijlinterventie voor het beste resultaat.
Is verhoogd cholesterol gevaarlijk tijdens zwangerschap?
Tijdens de zwangerschap stijgen cholesterolwaarden natuurlijk om te voorzien in de behoeften van de groeiende baby. Deze tijdelijke stijging vormt voor de meeste mensen geen gezondheidsrisico. Bij vrouwen met familiaire hypercholesterolemie is extra aandacht nodig. Cholesterolverlagende medicijnen zoals statines worden tijdens zwangerschap meestal gestopt vanwege mogelijke risico’s voor de baby. Overleg altijd met een arts gespecialiseerd in vasculaire geneeskunde over de behandelopties.
Wat is het verschil tussen olie en margarine voor cholesterol?
Plantaardige oliën zoals olijfolie, zonnebloemolie en koolzaadolie bevatten onverzadigde vetten die gunstig zijn voor je cholesterolprofiel. Ze verlagen het slechte LDL-cholesterol zonder het goede HDL-cholesterol te beïnvloeden. Harde margarines bevatten vaak geharde vetten die het LDL kunnen verhogen. Olie op brood of zachte plantaardige margarines zijn daarom een betere keuze. Speciale margarines met plantensterolen kunnen actief helpen om cholesterol met 7-10% te verlagen.
De relatie tussen cholesterol en hart- en vaatziekten
Wanneer je een hoog cholesterolgehalte in je bloed hebt, kan dit leiden tot ophoping van vetten in je bloedvaten. Dit proces kan uiteindelijk resulteren in atherosclerotische aandoeningen, een groep van aandoeningen waarbij de slagaders vernauwen en verharden. Deze vernauwing verhoogt je risico op ziekten zoals hartinfarcten en beroertes.
Risicofactoren voor hoog cholesterol
Er zijn verschillende risicofactoren die je cholesterolwaarden kunnen beïnvloeden:
- Erfelijke factoren: Familiaire hypercholesterolemie is een erfelijke aandoening waarbij je lichaam moeite heeft om cholesterol af te breken. Mensen met deze aandoening hebben vaak al op jonge leeftijd verhoogde cholesterolwaarden.
- Leeftijd: De invloed van leeftijd op cholesterol is significant. Naarmate je ouder wordt, neemt de capaciteit van je lever om LDL-cholesterol uit je bloed te verwijderen af.
- Gewicht: Een gezond gewicht behouden is essentieel voor gezonde cholesterolwaarden. Een grote buikomvang is een relevante risicofactor voor verstoorde vetstofwisseling.
- Voeding: Je eetpatroon heeft aanzienlijke invloed op je cholesterolwaarden.
Het effect van voeding op je cholesterolwaarden
Keuzes die cholesterol kunnen verhogen
- Verzadigde vetten: Deze vinden we voornamelijk in vette vleesproducten, volle melkproducten en harde margarines. Verzadigde vetten verhogen je LDL cholesterol meer dan het cholesterol in voeding zelf.
- Rood vlees: Een overmatige consumptie van rood vlees (meer dan 500 gram per dag) kan je cholesterol verhogen.
- Ongefilterde koffie: Gewone koffie heeft weinig effect, maar ongefilterde koffie zoals espresso bevat stoffen die het cholesterol kunnen verhogen.
- Volle melk: Volle melk en andere volle melkproducten bevatten relatief veel verzadigde vetten.
Keuzes die cholesterol kunnen verlagen
- Plantaardige oliën: Het vervangen van verzadigde vetten door plantaardige oliën zoals olijfolie kan je cholesterolniveau verbeteren.
- Fruit: Het eten van voldoende stuks fruit (2-3 keer fruit per dag) draagt bij aan een gezond voedingspatroon.
- Magere melkproducten: Overschakelen op magere melk en magere kwark kan helpen je inname van verzadigde vetten te verminderen.
- Speciale margarines: Er zijn speciale margarines verrijkt met plantensterolen die actief kunnen helpen bij het verlagen van cholesterol.
- Bruine bonen: Peulvruchten zoals bruine bonen bevatten oplosbare vezels die kunnen helpen bij het verlagen van cholesterol.
De voordelen van goed cholesterolbeheer
Een goed cholesterolgehalte biedt verschillende voordelen voor je gezondheid:
- Lager risico op hart- en vaatziekten
- Verminderde kans op hoge bloeddruk
- Verminderde kans op aderverkalking
Wanneer medicatie nodig is
Voor de meeste mensen is een gezonde leefstijl voldoende om het cholesterol onder controle te houden. Bij sommigen is echter medicatie nodig, zoals bij:
- Mensen met familiaire hypercholesterolemie
- Personen met een extreem hoog cholesterol
- Mensen die al hart- en vaatziekten hebben ontwikkeld
Cholesterolverlagende medicijnen zoals statines zijn effectief in het verlagen van LDL-cholesterol. Daarnaast worden er regelmatig nieuwe medicijnen ontwikkeld om cholesterol nog effectiever te behandelen.
De rol van een gezonde leefstijl
Een gecombineerde leefstijlinterventie is vaak de eerste stap in cholesterolmanagement. Deze omvat:
- Overschakelen naar een meer plantaardig dieet
- Regelmatige lichaamsbeweging
- Stoppen met roken
- Matig alcoholgebruik
- Stressmanagement
Het volgen van deze principes voor gezond leven kan voor een groot deel van de mensen met licht verhoogd cholesterol voldoende zijn om hun waarden te normaliseren.
Het belang van regelmatige controle
Het is belangrijk om je cholesterol regelmatig te laten controleren, vooral als je bekend bent met:
- Hoog cholesterol in je familie
- Hart- en vaatziekten in je familie
- Andere risicofactoren zoals hoge bloeddruk, diabetes of overgewicht
Dit is vooral belangrijk wanneer deze factoren gedurende langere tijd aanwezig zijn, omdat langdurige blootstelling aan verhoogd cholesterol het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk verhoogt.
Verschillen tussen mannen en vrouwen
Er bestaan verschillen in cholesterol bij vrouwen en mannen. Vrouwen hebben voor de menopauze meestal een hogere goede cholesterol (HDL) waarde dan mannen, wat een beschermend effect heeft. Na de menopauze veranderen deze waarden echter en neemt het risico toe.
