Slagaderverkalking bij vrouwen: meer dan alleen cholesterol

Atherosclerose – ofwel slagaderverkalking – is niet altijd het gevolg van een te hoog cholesterol. Ook chronische ontstekingen in de bloedvaten kunnen leiden tot gevaarlijke vernauwingen, zelfs bij mensen met gezonde bloedwaarden.

Jarenlang werd gedacht dat atherosclerose vooral werd veroorzaakt door te veel cholesterol in het bloed. Maar uit recent onderzoek blijkt dat ontstekingen in de bloedvaten een minstens zo belangrijke rol spelen.

Wanneer het lichaam beschadiging aan de vaatwand detecteert, bijvoorbeeld door hoge bloeddruk, roken of cholesterol, reageert het immuunsysteem met een ontsteking. Witte bloedcellen gaan naar de plek toe, maar raken daar ‘vast’ in de vaatwand. Ze hopen zich op en vormen samen met cholesterol een plaque. Deze plaque groeit, raakt instabiel en kan scheuren. Dan ontstaat er een bloedstolsel dat het vat afsluit, wat kan leiden tot een hartinfarct of beroerte.j

Een recent artikel laat zien dat vrouwen een ander risicoprofiel hebben bij hart- en vaatziekten veroorzaakt door plaque, dat grotendeels samenhangt met hormonale veranderingen.

Wat is het traditionele beeld?

Hoe ontstaat atherosclerose?

• Atherosclerose begint met beschadiging van de vaatwand.
• Die beschadiging kan worden veroorzaakt door ontstekingsreacties, hoge bloeddruk, roken, diabetes of ongezonde voeding.
• LDL-cholesterol (het ‘slechte’ cholesterol) kan zich vervolgens ophopen in de vaatwand.
• Dit veroorzaakt een chronische ontsteking in het bloedvat, wat leidt tot plakvorming (plaques).
• Als deze plaques scheuren, kan dat leiden tot een hartinfarct of beroerte.

Het onderzoek laat zien dat atherosclerose géén passieve vetophoping is. Het is een actief, ontstekingsgedreven proceswaarbij je immuunsysteem – en vooral macrofagen – een sleutelrol speelt.

Slagaderverkalking vs. ontsteking: wat is het verschil?

Kort gezegd: atherosclerose is geen ‘vet dat vastplakt’, maar een chronische immuunreactie die geactiveerd wordt door schadelijke stoffen (zoals LDL), en die je bloedvaten actief beschadigt.

Waarom is dit anders bij vrouwen?

De rol van oestrogeen vóór de menopauze.

Oestrogeen beschermt de bloedvaten: het werkt ontstekingsremmend, houdt de bloedvaten soepel en verbetert de vetstofwisseling. Vrouwen hebben vóór de menopauze gemiddeld minder slagaderverkalking dan mannen.

Wat gebeurt er na de overgang?

Tijdens en na de menopauze daalt het oestrogeenniveau sterk. Daardoor nemen ontstekingen toe, verslechtert het cholesterolprofiel (meer LDL, minder HDL), en veroudert het vaatstelsel sneller. Hierdoor stijgt het risico op aderverkalking en hartziekten bij vrouwen fors na de menopauze.

Overgewicht, viscerale vettoename en insulineresistentie

De overgang leidt vaak tot een toename van buikvet (visceraal vet). Dit verhoogt de productie van ontstekingsbevorderende cytokines (eiwitten) en bevordert insulineresistentie. Het vergroot zo het risico op diabetes type 2 en ASCVD .

Andere klachten en signalen

Vrouwen hebben vaker non-obstructieve atherosclerose: dus wel plakvorming, maar zonder duidelijke vernauwing op scans. Klachten zijn vaak minder typisch dan bij de meeste mannen, zoals kortademigheid, extreme vermoeidheid of misselijkheid (dus niet altijd de bekende drukkende pijn op de borst).

Wat betekent dit voor vrouwen?

• Risico’s moeten eerder worden opgespoord, zeker bij vrouwen boven de 40 of in de overgang.
• Leefstijl is ontzettend belangrijk: stoppen met roken, gezond eten, voldoende bewegen en stress verminderen helpen om ontstekingen te remmen en aderverkalking te vertragen.
• Hormoontherapie (HST) kan mogelijk helpen als het kort na de menopauze wordt gestart — maar dit is maatwerk en moet met een arts besproken worden.
• Vroege herkenning, regelmatige controle en leefstijlaanpassingen kunnen veel schade voorkomen.
• Artsen en patiënten moeten alert zijn op minder bekende signalen van hart- en vaatziekten bij vrouwen.

🔍 Belangrijkste inzichten uit het onderzoek

Ontstekingsmarkers als voorspellers

Onderzoekers hebben ontdekt dat ontstekingsstoffen in het bloed (zoals CRP – C-reactief proteïne) vaak beter voorspellen wie risico loopt op hart- en vaatziekten dan cholesterolwaarden. Met andere woorden: ook mensen met een normaal cholesterol kunnen risico lopen als hun ontstekingswaarden verhoogd zijn.

Macrofagen als motor van ontsteking

Macrofagen zijn afweercellen die vet uit de bloedvaten proberen op te ruimen. Bij overbelasting veranderen ze in foamcellen die ontsteking op gang brengen. Deze ontsteking zorgt voor instabiele plaques en verhoogt het risico op een infarct of beroerte.

Veroudering en ontstekingsactiviteit

Naarmate je ouder wordt, wordt je immuunsysteem chronisch actiever (zogeheten inflammaging). Dit verhoogt de kans op ontstekingsziekten zoals atherosclerose, zelfs bij een normaal cholesterolniveau.

Geslacht en hormonen beïnvloeden het immuunsysteem

Vrouwen vóór de menopauze: lagere ontstekingsgevoeligheid, gunstig cholesterolprofiel (meer HDL, minder LDL) door oestrogenen.

Na de menopauze: oestrogeen daalt → LDL stijgt, HDL daalt, ontstekingsactiviteit neemt toe. Dit verhoogt het risico bij vrouwen aanzienlijk na de overgang.

Lp(a) en de overgang bij vrouwen

Lipoproteïne(a), of Lp(a), is een vetachtige stof in het bloed die het risico op hart- en vaatziekten kan verhogen. De hoeveelheid Lp(a) in je bloed neemt toe naarmate je ouder wordt, zowel bij mannen als vrouwen. Bij vrouwen is er rond de overgang (meestal rond de 50 jaar) een extra duidelijke stijging te zien. Dit lijkt te maken te hebben met de daling van het vrouwelijke hormoon oestrogeen.

Onderzoekers zagen dat vrouwen na de overgang – als de oestrogeenproductie stopt – hogere Lp(a)-waarden hebben. Vrouwen die géén hormoontherapie gebruiken, hebben vaak hogere Lp(a)-waarden dan vrouwen die dat wel doen. Hormoontherapie na de overgang kan Lp(a) zelfs met 20 tot 25% verlagen.

Ook bij vrouwen die hun eierstokken volledig hebben laten verwijderen, stijgt het Lp(a)-niveau flink. Als maar één eierstok wordt verwijderd, gebeurt dat meestal niet. Dit wijst erop dat het verlies van vrouwelijke hormonen een belangrijke rol speelt in het verhogen van Lp(a).

Kortom: de overgang en het dalen van oestrogeen zorgen bij vrouwen voor een toename van Lp(a), wat kan bijdragen aan een hoger risico op hart- en vaatziekten. Hormoontherapie kan dit effect deels tegengaan.

Hormoontherapie: nog geen eenduidig antwoord

Vroege hormoonsuppletie na de menopauze lijkt in sommige gevallen ontsteking te remmen en de vaten te beschermen. Maar er zijn ook risico’s, zoals trombose. Behandeling moet dus maatwerk zijn.

💡 Wat betekent dit voor jou als patiënt?

 Je bloedvaten zijn geen buizen die ‘verstopt’ raken – het zijn actieve weefsels

Ze reageren op wat er doorheen stroomt (LDL, suikers, toxines) én op je immuunsysteem. Chronische ontsteking maakt ze kwetsbaarder, zelfs als je cholesterol ‘normaal’ is.

 Nieuwe behandelingen kijken verder dan cholesterol

Statines blijven belangrijk.  Hoewel statines vooral worden voorgeschreven om het LDL-cholesterol te verlagen, blijkt uit steeds meer onderzoek dat ze ook een ontstekingsremmend effect hebben.

• Ze remmen de activatie van immuuncellen zoals macrofagen.
• Ze verminderen de productie van ontstekingsstoffen (cytokinen).
• Hierdoor stabiliseren ze de plaques in de vaatwand, waardoor deze minder snel scheuren en er minder kans is op een infarct.
• maar toekomstgerichte zorg kijkt ook naar ontsteking.
• Ontstekingsremmers (zoals IL-1β-remmers) of immuunmodulerende therapieën kunnen helpen – maar nog in ontwikkeling.

vrouwen moeten extra alert zijn na de menopauze

Door de hormonale omslag verandert je risicoprofiel snel. Je bent niet ‘automatisch beschermd’.  Regelmatige controle is cruciaal.

Waarom is dit belangrijk voor vrouwen?

• Atherosclerose gedraagt zich anders bij vrouwen dan bij mannen. Bij vrouwen ontstaan hart- en vaatziekten vaak op latere leeftijd, maar zijn ze vaak ernstiger.
• Vrouwen hebben vaker ontstekingsgedreven plaques zonder duidelijke blokkades in de grote vaten (zoals bij mannen), maar met schade aan de kleinere vaten of aan de binnenwand van de vaten. Daardoor zijn klachten soms minder goed zichtbaar op standaardonderzoeken. Dit leidt tot onderdiagnose bij vrouwen.

Zorg moet afgestemd zijn op jou – geen standaardbehandeling

Dit onderzoek benadrukt dat we af moeten van de ‘one size fits all’-aanpak. Geslacht, leeftijd, hormonen, immuunstatus: ze maken allemaal uit voor je risico én voor je behandeling. Dat vraagt om meer gepersonaliseerd onderzoek én gepersonaliseerde zorg.

Leefstijl

Leefstijl aanpassingen kunnen ontstekingen verminderen.  Gezonde voeding, voldoende beweging, stoppen met roken, stressvermindering en goede slaap zijn extra belangrijk.

Samengevat:

Atherosclerose is géén passief vetprobleem, maar een actieve, complexe ziekte van het immuunsysteem en de bloedvaten. Dit inzicht dwingt ons om te kijken naar de persoon achter de ziekte: met andere risico’s voor vrouwen, ouderen en mensen met verhoogde ontstekingswaarden. De toekomst ligt in zorg op maat en betere herkenning van onderbelichte patiëntgroepen.

*Bron:   Lipid metabolism in women: A review